Nemesis: İngilizleri Dünya Sömürge Krallığına Taşıyan Gemi

1840 yılının Kasım ayında Nemesis adlı bir buharlı gemi Güney Cin'in Makao limanına ulaştı. Bu gemi, İngiltere’nin Çin halkına etkili bir uyuşturucu madde olan afyon satma "hakkı" üzerine Çin İmparatorluğu ve İngiltere arasında içten içe kaynayan bir anlaşmazlığın sürdüğü sırada limana girdi. İngiltere Kraliyet Donanması Çin'in denize gönderebileceği herhangi bir güçten çok daha üstündü; ama İngiliz donanmasının savaşı Çin'e taşıyabilme kabiliyeti, bir otoban gibi Çin'in merkezine doğru akan nehirlerde bu çatışmayı açık deniz savaş gemileriyle yürütme zorluğuyla engelleniyordu. Çin hükümeti ise denizleri İngiltere'ye bırakmaya ve İngiliz tüccarların birkaç serbest limana erişmelerine izin vermeye niyetliydi, çünkü Çin kendisini bir deniz gücü olarak değil, bir kara gücü olarak görmekteydi. Çin'in önemli bölümleri iç bölgelerdi ve bunlar İngiltere ya da herhangi bir Avrupa gücünün kontrolü dışındaydılar. Örneğin 1792 yılında İmparator Ch'ien Lung genişletilmiş ticaret hakları isteyen İngiliz talebine, Kral III. George'a gönderdiği bir mektupla yanıt verdi. Yanıtı "hayır" idi ve bu mektubunu Kral'ı uyararak bitirmişti:

“Şayet gemilerin kıyıya yanaşırsa, tüccarlarınızın karaya çıkmasına veya burada bulunmasına kesinlikle izin verilmeyecektir ve onlar derhal uzaklaştırılacaklardır. Böyle bir durumda, barbar tüccarlarınız boşu bo şuna uzun bir seyahat yapmış olacaktır. Sakın önceden uyulmadığını söylemeyin! Titreyerek itaat edin ve asla kayıtsız kalmayın!”

Nemesis'i gösteren çizim

III. George bu mektup karşısında titremekten başka hiçbir şey yapamazdı. Ancak 48 sene sonra, tam da adına uygun olarak Nemesis tüm bunları değiştirecekti.

1841 yılında Nemesis'in varışından hemen sonra, İngilizler Yangtze Nehri'nin ağzını koruyan kalelere saldırılır yinelediler. Nemesis ve birçok diğer buharlı gemi, büyük yelkenli gemileri nehirden yukan doğru çekmek için kullanılıyordu. Bu savaş gemilerinin birleştirilmiş ateş gücü, kaleleri mağlup etti ve bir Çin savaş filosu onlara karşı koymak için gönderildi. Ancak Nemesis kaçan Çin filosunu şimdiye kadar Avrupalı savaş gemilerinin giremediği sığ nehir kanalları boyunca kovaladı.

İngilizlerin kuvvetinde iki vapur, dört korvet, bir bombardıman topu vardı. Çinliler ise savaşa 2000 kişilik birlik, 40 keşiş ve bir gemi ile mukavemet gösterdi. Neticede İngilizlerden 1 kişi ölmüş, 8 kişi yaralanmıştı. Çinlilerden 300’den fazla kişi can vermiş, silahlar kaptırılmış ve bir gemi enkaz haline gelmiştir. Tarihte önemli yere sahip olan bu savaş Birinci Afyon Savaşı’nın bir parçası olarak adlandırıldı. Bu savaşla İngilizlerin hakimiyet alanı artık Asya’ya kadar genişleyebilmişti.  

Sonuçta Nemesis ve diğer buharlı nehir gemileri, İngilizlerin liman şehri Kanton'u almalarına ve sonra yönlerini nehirden yukarı Nanjing ve stratejik öneme sahip Büyük Kanal'a çevirmelerine izin verdi. Çin'in iç su yollarındaki bu İngiliz silahlı gemilerinin varlığı, 1842 Temmuz'un- da imparatoru İngiltere ile barış anlaşması imzalamaya zorladı. Daha önceleri Çin, Avrupalıların ülkenin iç kesimlerine erişim sağlama çabalarına karşı pek de zorlanmadan direnmişti, ama Nemesis gibi bir gemi, nispeten küçük bir İngiliz gücünün Çin'in en önemli kanal sistemini vurmasına imkân sağladı. Bu olayın Afrika'yla ne ilgisi var?

Değişen Küresel Güç Dengesi

İngiltere’nin Birinci Afyon Savaşı'ndaki zaferi ve buharlı gemilerin bu zaferdeki rolü, küresel güç dengesinde ki bir değişimin habercisiydi. Afrika ve Afrika Tartar için derin et- kileri olan bir değişimdi bu. On dokuzuncu yüzyıl, Avrupalıların Çin'de olduğu gibi Afrika'da da birkaç kıyı merkezini almasıyla başladı. Bir özel şirket olan “Doğu Hindistan Şirketi”, yerel politik güçlerle bir takım karmaşık anlaşmalar yoluyla Hindistan'ın bölgelerini yönetti. Avrupa ile Eski Dünya'nın büyük güçleri arasındaki göreceli politik ve ekonomik denge, Avrupalı emperyalistlerin Asya ve Afrika'ya hükmetmelerini önlüyordu. On dokuzuncu yüzyılın ortalarında bu denge kayboldu ve Avrupa eşi benzeri görülmemiş bir şekilde dünya işlerine müdahale et meye hazırdı. "Yeni Emperyalizm olarak adlandırılan bu gelişme dünya çapında hissedildi, ancak pek çok yönden bu şiddetli saldırının ağırlığını taşıyan Afrika oldu. Çin'in Nemesis’i (bu kelime İngilizce "can düşman anlamına da gelir) aynı zamanda Afrika'nın da Nemesis’i miydi?

 

İsnad edilen kaynaklar:

https://www.wikiwand.com/en/First_Opium_War

Gilbert, E., & Reynold, J. (2019). Tarih Öncesinden Günümüze Dünya Tarihinde Afrika (M. Demirkaya (ed.); 2nd ed.). Küre Yayınları.